recensie in De Morgen op 18 juni 2014

Zwaaien met een bot steakmes

Idee en plot zijn hoogst origineel. Was de hoofdfiguur in Dave Eggers nieuwe roman maar wat slimmer geweest. Dan was het misschien wel een gevaarlijk boek geworden.

Door FLEUR SPEET

Dave Eggers kruipt in zijn nieuwe roman in het hoofd van een teleurgestelde jongeman die zeven mensen (inclusief zijn moeder) ontvoert, om ze vast te ketenen en beleefd te ondervragen in verschillende ruimtes van een vervallen militaire basis aan de Californische kust. Eggers, bekend van What is the What en The Circle, legt graag zijn vergrootglas op hedendaagse problemen, zoals sociale media en globalisering, maar ook teleurgestelde jongeren die plotseling moorden op scholen of universiteiten (zoals onlangs het drama in Santa Barbara). Eggers oordeelt nooit, hij probeert het kwaad te naderen en de lezer mede-verantwoordelijk te maken. Vandaar de profetische titel van dit boek, ontleend aan de profeet Zacharia uit het Oude Testament: daarin wordt de lof gezongen van de weldoeners, terwijl de mislukkingen eeuwige verdoemenis wacht. Is het wel zo makkelijk? De basisgedachte van de roman lijkt: als we niet snel iets veranderen aan ons oordeel over mensen, betekent dat onze ondergang. 
Vragensteller Thomas wil wat iedereen wel wil: een hoger doel dienen. Deze 34-jarige anti-held, die zichzelf als een rechtschapen man beschouwt, iemand met principes en een moraal, is danig in de war omdat zijn voorbeeld, een ambitieuze astronaut, diens ambities niet waar kon maken. Nu het geloof is weggevallen, leek jezelf maken tot wie je wilt zijn het nieuwe geloof. ‘Je hebt geen idee hoe akelig het is om je dingen voor te stellen en ze dan niet verwezenlijkt te zien,’ bekent Thomas later. Vandaar dat het hem zo steekt dat de astronaut zich netjes aan de regels hield en toch achter het net viste. De astronaut volgde de juiste opleidingen, versleet doelgericht de juiste baantjes, maar toen zijn tijd kwam om in de Shuttle te stappen, werd het programma opgeheven. 
Thomas richt zijn pijlen daarom op de overheid, die Thomas en zijn verdwaalde generatiegenoten een hoger doel had moeten bieden. Hij ontvoert een Congreslid, een beenloze Vietnam-veteraan, de enige die echt naar hem luistert. Onbedoeld is diens hulpvaardigheid een compliment aan de overheid, wat het boek vrijwaart van zwart-witdenken, maar tegelijk diffuus maakt.
Thomas keert zich dan maar tegen de uitvoerders van regeltjes. Zo is een studievriend met borderline doodgeschoten door twaalf agenten in zijn moeder's achtertuin, omdat hij verward stond te zwaaien met een steakmes. Ironisch genoeg niet gedood om ideeën, maar omdat hij niets te zeggen had.  Wat een toeval dat Thomas de agent ontvoert die medeverantwoordelijk is. En die niet kon lezen. Hij dacht dat iemand die in een straal van zeven meter met een wapen rondloopt, neergeschoten mag worden. Terwijl in de richtlijnen staat dat een agent dan uit voorzorg het wapen uit zijn holster mag halen. Minor detail.
Thomas maakt zich boos over domheid, maar tegelijk is hijzelf natuurlijk kinderlijk naïef. Zo denkt hij een vrouw aan zich te binden door ook haar te ontvoeren. Het is jammer dat Eggers van Thomas geen slimmere figuur heeft gemaakt, want deze onnozelheid maakt hem onschadelijk. Hij wordt een marionet in een vorm-experiment van louter dialoog. 
Wel moet gezegd dat die dialoog als een tierelier leest. De ironie en de afwisseling van de verschillende ontvoerden houden de spanning en vaart er goed in. Maar er als lezer door veranderen? Nee, die ambitie maakt Eggers niet waar. Daarvoor is het boek niet gevaarlijk genoeg.

3 sterren

Dave Eggers (vert. Gerda Baardman, Lidwien Biekmann, Elles Tukker), Uw vaderen waar zijn zij? En de profeten, leven zij voor eeuwig?, Lebowski, € 25,95